Terugblik: Discussiebijeenkomst “China, een gids voor de 21e eeuw”

[:nl]

Op 20 september organiseerde het LeidenAsiaCentre in samenwerking met Amsterdam University Press en Spui25 een discussiebijeenkomst naar aanleiding van de publicatie van het boek “China, een gids voor de 21e eeuw” (uitgeverij Amsterdam University Press), geschreven door cultureel antropoloog en China deskundige Prof.dr. Frank Pieke. Onder leiding van Garrie van Pinxteren vond een diepgaande discussie plaats met collega-China deskundigen Henk Schulte Nordholt en Vincent Chang. We blikken terug op een geslaagde en enerverende middag.

Ontkrachten van vooroordelen

Na de opening door Jan Peter Wissink, directeur bij Amsterdam University Press, kreeg Frank Pieke de gelegenheid toe te lichten waarom hij dit boek heeft geschreven. De voornaamste reden voor het schrijven van dit boek komt voort uit ergernis. “Elke keer wanneer ik in het openbaar spreek over China, ben ik bezig vooroordelen over China te ontkrachten”, zo begint Frank Pieke. Twee van deze stereotypen komen in dit boek aan bod. “Ten eerste, wanneer wij (westerlingen) naar het huidige China kijken, hebben we snel de neiging te denken dat  een communistisch systeem en een kapitalistische economie niet samen gaan.” Dit fundamentele idee druist in tegen de ervaring van de auteur

en vele collega-China deskundigen. De grote lijnen en gedachtegangen over deze ideeën worden in dit boek gedistilleerd met als doel dergelijke stereotypen te ondergraven. Dit is gedaan op basis van eigen onderzoek van de auteur, veldwerk bij communistische scholen en kadercursussen op het plattenland én een groot netwerk aan China-deskundigen.“Ten tweede heb ik zelf in 1989 gedacht, toen ik als buitenlander getuige was van de opstand op het plein van Hemelse Vrede in Beijing, dat dit het einde zou zijn van de communistische partij”. Maar alles wat hierna is gebeurd bewijst het tegenovergestelde, zo gaat de auteur verder. “Om te begrijpen waarom de communistische partij niet gevallen is, moeten we afstand nemen van het idee dat communisme en kapitalisme twee van elkaar uitsluitende ideologische systemen zijn. In de praktijk blijkt dat de kapitalistische economie niet alleen getolereerd wordt door de communistische partij, maar ook geld genereert om het staatsapparaat verder uit te bouwen. Naarmate het kapitalisme in China zich verder ontwikkelt, draagt dit bij het systeem nog beter in het zadel te helpen”. Dit achtergrondverhaal van het boek is voor veel westerlingen een contra–intuïtief idee.

Een houdbaar model om China te begrijpen

Vincent Chang, China- consultant, onderzoeker en promovendus op het gebied van Nederlands-Chinese betrekkingen, prijst de beoogde benadering van het boek. “De opzet van het boek maakt dit een geslaagd boek. Pieke zet een houdbaar model neer om hedendaags China te begrijpen.  Op dit moment hebben we over het algemeen de verkeerde beoordelingsmodellen om China te begrijpen. We moeten van de grond af een nieuw model bouwen en dat doet Frank Pieke in dit boek”. De vraag die bij Chang opkomt is waarom dat nodig is en waar die vooroordelen vandaan komen. Wellicht een diepgewortelde sinofobie, zoals de auteur dit beschrijft. “De opzet van het boek resulteert in realistische, bijna koele benadering van China”, aldus Chang. “De rode draad van het boek sluit aan bij het thema van het hedendaagse China, namelijk het bouwen van een eenheidsnatie, de boel bij-elkaar-houden”. Het boek beschrijft twee manieren waarop de communistische partij dit bewerkstelligt; nationalisme en controle door het partijapparaat. De stuwende kracht hierachter is de markteconomie, die in dit model past. “Toch moeten we bedenken dat het ‘bij-elkaar-houden’ van China  op geen enkele manier te vergelijken is met een westerse natie, en dat laat dit boek goed zien.“

Iedere pagina barst van de informatie

Henk Schulte Nordholt, sinoloog, publicist en auteur van het boek “China en de barbaren” begint met een compliment over de toegankelijkheid en deskundigheid van het boek. Schulte Nordholt vervolgt zijn verhaal met een aantal kritische noten over het boek.  Zo zet hij vraagtekens bij  ‘het transparanter maken van de partij en het afbouwen van de belangen van grote staatsbedrijven’. Pieke beschrijft in de conclusie van zijn boek dat de partij voor de keuze staat  de ‘heilige leegte’ open te breken, de grote belangen van grote staatsbedrijven af te bouwen en meer vertrouwen te hebben in de maatschappij. De’ heilige leegte’ (mysterieuze macht) leeft in het hart van de partij en kan de partij wellicht het eeuwige leven geven, aldus Schulte Nordholt. “Ook de staatsbedrijven zijn het bastion van de macht van partij. Het doorsnijden van die ader zal politieke gevolgen met zich meebrengen”. Concluderend sluit Schulte Nordholt af dat het vertrouwen in de samenleving onder leiding van Xi Jinping is afgenomen, wat te zien in aan de grote uitgaven aan binnenlandse veiligheid. “Ik ben hierdoor minder optimistisch dan de auteur in zijn boek”.

De toekomst van China?

Van Pinxteren stelt voor de discussie toe te spitsen op vraagtekens die beiden zetten bij de conclusie van het boek. “Hoe kan de partij door het laten vieren van de teugels en het openbreken van de heilige leegte zijn legitimiteit behouden?” Pieke stelt dat de meeste vragen samenvallen onder de noemer: Wat is de toekomst van China?

Daarmee wordt verondersteld dat de huidige situatie niet houdbaar is en er dus iets moet veranderen. “We moeten juist een stapje terug nemen. Laten we eerst bekijken hoe China is en hoe het werkt. De toekomst is nu niet van groot belang, want voorspellen kan je het eigenlijk niet. De communistische partij zou langzamerhand moeten werken naar een meer open speelveld. De vraag is dan of de legitimiteit van de partij dit aan kan. Misschien is dit toch iets teveel een verwesterd idee.” Wat we wel weten is dat de partij flexibel is, bewust is van de problemen die spelen in de maatschappij en het zelfvertrouwen en de middelen heeft om deze op te lossen. “In de conclusie schetste ik een mogelijke toekomst, zoals deze mogelijk was voor China in “12, “13 en “14. Deze is niet uitgekomen, maar belang van het hebben van een dergelijke projectie is er wel zeker. Dit vertelt iets over het systeem zoals het is”, aldus Pieke.[:]